انواع ملح‌های آهن؛ تفاوت‌ها و کاربردهای مهمی که باید بدانید

• دسته بندی: دانستنی های پزشکی/ اخبار/

---

ملح‌های آهن گروهی از ترکیبات شیمیایی بشمار می‌روند که آهن به عنوان یکی از عناصر اصلی در ساختارشان حضور دارد. این ترکیبات در صنایع مختلفی اعم از کشاورزی، داروسازی، پزشکی و حتی صنایع تولیدی به طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرند. آهن به عنوان یکی از عناصر حیاتی برای بدن انسان شناخته می‌شود و ملح‌های آهن نقش بسیار مهمی در تامین نیاز روزانه بدن به این عنصر دارند. از سوی دیگر، این ترکیبات در بسیاری از فرایندهای شیمیایی و صنعتی نیز کاربردهای خاص خود را دارند. در این مقاله از دکتر روغنی، به طور دقیق‌تری به انواع مختلف ملح‌های آهن و کاربردهای منحصر به فرد هر یک خواهیم پرداخت و تفاوت‌های موجود در زمینه‌های مختلف استفاده از آن‌ها را بررسی خواهیم نمود.

انواع ملح‌های آهن؛ تفاوت‌ها و کاربردهای مهمی که باید بدانید

 

آهن و اهمیت نقش آن در بدن

آهن به عنوان یک عنصر معدنی حیاتی در بسیاری از فرآیندهای زیستی بدن انسان نقش اساسی دارد. این عنصر به ویژه در تولید هموگلوبین به عنوان پروتئینی که مسئول حمل اکسیژن در خون است، اهمیت فراوانی دارد. آهن جهت انتقال اکسیژن به بافت‌ها و سلول‌ها ضروری بوده و در صورتی که بدن به مقدار کافی آهن نداشته باشد، فرآیند حمل و نقل اکسیژن مختل می‌شود و این می‌تواند منجر به بیماری‌هایی مانند کم‌خونی شود. 

از سوی دیگر، آهن در تولید آنزیم‌ها و انجام واکنش‌های متابولیکی بدن نیز دخیل بوده و به تنظیم فرآیندهای مختلف در بدن کمک چشمگیری می‌کند. کمبود آهن در بدن می‌تواند تاثیرات منفی بسیار زیادی داشته باشد، از جمله این تاثیرات می‌توان به ضعف، احساس خستگی مفرط و مشکلات در تمرکز و حافظه اشاره داشت. 

بدن انسان قادر به ذخیره آهن برای مدت طولانی نخواهد بود؛ در نهایت، جهت جلوگیری از کمبود آن، میبایست آهن را به طور منظم از منابع غذایی مختلف تامین نمود. مصرف مواد غذایی غنی از آهن مانند حبوبات، گوشت قرمز و سبزیجات برگ‌سبز می‌تواند به حفظ سطح مطلوب این عنصر در بدن کمک نموده و از پدیدار شدن مشکلات مرتبط با کمبود آهن جلوگیری نماید.

آشنایی با انواع ملح‌های آهن

ملح‌های آهن به دو گروه اصلی تقسیم شده که هر کدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاص خود را دارند. این ترکیبات به طور معمول در درمان کمبود آهن و پیشگیری از کم‌خونی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ادامه در مورد ملح‌های آهن دو ظرفیتی و سه ظرفیتی توضیح داده می‌شود:

ملح‌های آهن دو ظرفیتی (Fe²⁺)

این نوع از ترکیبات آهن در مقایسه با ملح‌های آهن سه ظرفیتی بهتر و سریع‌تر جذب بدن می‌شوند و اغلب جهت درمان کم‌خونی ناشی از کمبود آهن تجویز می‌شوند، اما ممکن است موجب بروز برخی عوارض جانبی مانند مشکلات گوارشی شوند. مهم‌ترین ملح‌های آهن دو ظرفیتی عبارتند از:

• سولفات آهن (Ferrous sulfate):

سولفات آهن یکی از معروف‌ترین و پرکاربردترین ترکیبات آهن دو ظرفیتی محسوب می‌شود که به صورت قرص یا شربت در دسترس است. این ترکیب در اغلب موارد جهت درمان کم‌خونی ناشی از کمبود آهن استفاده می‌شود. سولفات آهن به سرعت جذب بدن شده، اما مصرف آن ممکن است منجر به بروز مشکلاتی مانند حالت تهوع، درد معده، یبوست و تغییر رنگ مدفوع شود.

• گلوکونات آهن (Ferrous gluconate):

این ترکیب آهن دو ظرفیتی نسبت به سولفات آهن عوارض جانبی کمتری به دنبال داشته و در اغلب موارد برای افرادی که به سولفات آهن حساسیت دارند، توسط پزشک تجویز می‌شود. گلوکونات آهن به آرامی در بدن جذب می‌شود و در‌ همین راستا احتمال بروز مشکلات گوارشی آن کمتر خواهد بود. این ترکیب همچنین برای افرادی که دچار کم‌خونی خفیف هستند، مفید و موثر است.

• فسفات آهن دو ظرفیتی (Ferrous phosphate):

این ترکیب آهن نیز در درمان کم‌خونی کاربرد دارد، اما با توجه به جذب آهسته‌تر آن، عوارض گوارشی کمتری نسبت به سولفات آهن ایجاد می‌نماید. این نوع آهن در اغلب موارد برای افرادی که نمی‌توانند سولفات آهن را تحمل کنند، مناسب‌تر خواهد بود.

ملح‌های آهن سه ظرفیتی (Fe³⁺)

این ترکیبات نسبت به ملح‌های آهن دو ظرفیتی به راحتی در بدن جذب نمی‌شوند، اما به دلیل اینکه در دستگاه گوارش پایدارتر هستند، عوارض جانبی کمتری دارند. این نوع از ترکیبات بیشتر برای درمان‌های خاص و طولانی‌مدت استفاده می‌شود.

• سدیم فریک سولفات (Ferric sulfate):

این ترکیب آهن سه ظرفیتی در فرآیند درمان کم‌خونی به کار می‌رود و در راستای جذب کمتر و عوارض جانبی کمتر، برای افرادی که مشکلات گوارشی دارند توصیه می‌شود. به طور معمول، این ترکیب در درمان کم‌خونی مزمن یا طولانی‌مدت تجویز می‌گرد‌د.

• ساکاروز فریک (Ferric sucrose):

ساکاروز فریک یکی از ترکیبات آهن سه ظرفیتی محسوب می‌شود که به صورت تزریقی جهت درمان کم‌خونی در بیمارانی که به درمان خوراکی پاسخ نمی‌دهند، تجویز می‌گردد. این ترکیب به دلیل قابلیت جذب بهتر در شرایط خاص و تحت نظارت پزشک استفاده می‌شود.

تفاوت‌های کاربردی ملح‌های آهن

• در پزشکی و درمان

در درمان کم‌خونی و مشکلات ناشی از کمبود آهن، انتخاب نوع ملح آهن می‌تواند تاثیر چشمگیری بر سرعت و کیفیت درمان داشته باشد. در این زمینه، جذب آهن، دوز مصرفی و عوارض جانبی مهم‌ترین عواملی هستند که باید در نظر گرفته شوند:

ملح‌های آهن دو ظرفیتی همچون سولفات آهن، فریک گلوکونات و فریک سولفات، به طور معمول در درمان کم‌خونی‌های خفیف و متوسط کاربرد دارند. این ملح‌ها به راحتی توسط بدن جذب می‌شوند، اما مصرف آن‌ها ممکن است به مشکلات گوارشی نظیر حالت تهوع یا یبوست منجر شود.

ملح‌های آهن سه ظرفیتی، مانند ساکاروز آهن یا گلوکونات آهن سه ظرفیتی، در اغلب موارد در مواقعی استفاده می‌شوند که بدن نیاز به مقدار بیشتری آهن داشته باشد یا در صورتی که بیمار نتواند از آهن خوراکی استفاده کند (مثل بیماران با مشکلات گوارشی یا افرادی که به آهن خوراکی حساسیت دارند). این ترکیبات معمولاً به صورت تزریقی به بدن وارد می‌شوند و جذب آن‌ها بسیار سریع‌تر و مؤثرتر است.

همچنین پیشنهاد می‌شود مقاله نشانه ها و علائم کم خونی در کودکان چیست را نیز مطالعه نمایید.

• در کشاورزی

کمبود آهن در خاک می‌تواند موجب بروز مشکلات جدی در گیاهان، از جمله زرد شدن برگ‌ها (کلروز) شود. به منظور حل این مشکل، استفاده از ملح‌های آهن در کشاورزی به دو صورت اصلی انجام می‌گیرد:

سولفات آهن: این ترکیب یکی از رایج‌ترین ملح‌های آهن است که به دلیل قیمت مناسب و تأثیرگذاری سریع، در بسیاری از خاک‌های کشاورزی که کمبود آهن دارند، به کار می‌رود. این ترکیب سبب رفع سریع کمبود آهن در گیاهان شده و به ویژه برای خاک‌هایی که اسیدیته بیشتری دارند، مناسب خواهد بود.

کلات‌های آهن: در خاک‌های قلیایی یا خاک‌هایی که آهن در آن‌ها به سختی جذب می‌شود، استفاده از کلات‌های آهن همچون EDTA، DTPA یا EDDHA مؤثرتر است. این ترکیبات آهن را به صورت پایدار در خاک نگه می‌دارند و مانع از ته‌نشین شدن آن می‌شوند. در نهایت، گیاهان می‌توانند آهن را بهتر جذب کنند.

• در صنایع

در صنایع مختلف نیز ملح‌های آهن کاربرد فراوانی دارند. این کاربردها در اغلب موارد به بهبود فرآیندهای شیمیایی، تصفیه آب و ساخت مواد خاص مربوط می‌شود.

سولفات آهن در صنایع رنگ‌سازی، تولید رنگدانه‌ها و تصفیه آب به کار می‌رود. این ترکیب به عنوان یک عامل تصفیه‌کننده به منظور حذف ناخالصی‌ها و آلاینده‌ها از آب و فاضلاب‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آهن سه ظرفیتی به طور گسترده‌ای در تولید مواد شیمیایی، تولید برخی از مواد شیمیایی خاص و تصفیه فاضلاب‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ترکیب می‌تواند در فرآیندهایی که نیاز به ترکیبات پایدارتر دارند، به کار آید.

در آخر، انتخاب نوع ملح آهن بستگی به نیاز خاص هر زمینه خواهد داشت. در پزشکی، انتخاب صحیح می‌تواند درمان سریع‌تر و بدون عوارض جانبی را به همراه داشته باشد. در صنعت کشاورزی می‌تواند رشد بهینه گیاهان را تضمین کند و در صنایع مختلف می‌تواند به فرآیندهای تولید و تصفیه کمک بسزایی نماید.

سخن پایانی

همانطور که در این مقاله اشاره نمودیم، ملح‌های آهن در حوزه‌های مختلف از جمله پزشکی، کشاورزی و صنعت کاربردهای فراوانی دارند. در پزشکی، این ترکیبات به‌ویژه جهت درمان کم‌خونی به‌کار می‌روند. سولفات آهن و دیگر ملح‌های آهن دو ظرفیتی به‌خاطر قابلیت جذب بالاتر در بدن و هزینه پایین‌تر، گزینه‌های اصلی درمان کم‌خونی‌های خفیف و متوسط بشمار می‌رود. در مواردی که نیاز به تأمین سریع آهن باشد، از ملح‌های آهن سه‌ظرفیتی استفاده می‌شود که اغلب جهت تزریق‌های داخل وریدی تجویز می‌شوند و جذب بالاتری در شرایط خاص دارند.

در صنعت نیز، ملح‌های آهن در فرآیندهای مختلفی نظیر تصفیه آب، تولید رنگ‌ها، و فرآیندهای شیمیایی دیگر به‌کار می‌روند. به‌عنوان نمونه، سولفات آهن در تصفیه آب برای از بین بردن آلودگی‌ها و فلزات سنگین کاربرد دارد.

در کشاورزی، استفاده از ملح‌های آهن به‌ویژه برای بهبود کمبود آهن در خاک‌هایی که فاقد این عنصر هستند یا دارای pH بالا می‌باشند، مفید خواهد بود. ترکیباتی اعم از کلات آهن و سولفات آهن به گیاهان کمک می‌کنند تا آهن را به‌طور موثری جذب نموده و از بروز مشکلاتی مانند زرد شدن برگ‌ها و کاهش رشد جلوگیری کنند. همچنین قرص female boost را نیز ببینید.